Stikstofcrisis’ bezorgde Soesterberg bijna
een ramp met explosief riool
Het dreigde in september een milieuramp én een drinkwaterramp voor Soest en de stad Utrecht te worden, het op springen staande 1,5 kilometer lange persriool door militair oefenterrein De Vlasakkers bij Soesterberg. Op het nippertje kwam het goed, doordat een boze burgemeester Rob Metz van Soest op eigen houtje de ‘stikstofcrisis‘ negeerde. Een reconstructie met een bizarre afloop.
1 Waarom is de vervanging van het explosieve riool op het laatste moment begonnen?
Vanwege de uitspraak van de Raad van State eind mei over stikstofuitstoot mochten er vanaf eind mei geen nieuwe (bouw)projecten, die mogelijk te veel stikstofverbindingen uitstoten, worden uitgevoerd. Dus ook geen aanleg van een nieuw riool. Terwijl al eind 2016 duidelijk was dat het riool hoognodig moest worden vervangen. Alleen doordat Metz op 29 augustus een noodverordening instelde, wat burgemeesters alleen bij ernstig gevaar mogen doen, kon het waterschap alsnog aan de slag.
2 Hoe kan de reparatie van een riool in vredesnaam stikstof uitstoten?
,,Tsja, dat zijn de vrachtwagens die de rioolbuizen komen brengen en de graafmachines, heel simpel’’, zegt heemraad van Waterschap Vallei en Veluwe Bert van Vreeswijk.
3 Waarom gaf Utrecht ondanks de noodsituatie geen groen licht?
De provincie wilde, volgens de reconstructie van Metz, vanwege de uitspraak van de Raad van State niet beoordelen of deze rioolreparatie haar toestemming op grond van de Wet Natuurbescherming nodig had. Het was zo afgesproken met het rijk en alle andere 11 provincies wegens de stikstofuitspraak. Het was allemaal niet nodig geweest, vond de burgemeester, als de provincie had meegewerkt. Was er een ramp gebeurd, dan had de provincie dit op haar geweten, vond Metz.
4 Verwijt het waterschap de provincie ook dat ze niet heeft doorgepakt?
Van Vreeswijk neemt niet die stevige taal van Metz in zijn mond en hij heeft al helemaal geen gedeputeerde door de telefoon getrokken. ,,Ik kan me het probleem van de provincie wel voorstellen. Had de provincie toch ja gezegd, dan waren er bezwaren gekomen en had de klus moeten worden stilgelegd. De beste oplossing die nu is genomen, is de keuze van Metz. Hij is daar 100 procent voor verantwoordelijk en wij waren er wel blij mee.’’
5 Maar als een riool dreigt te ontploffen, dan ga je toch meteen aan de slag?
Van Vreeswijk: ,,Dat kan je alleen doen als het riool eenmaal geknapt is. Dan is er een calamiteit en bij een calamiteit kan alles. Zolang die er niet is, moet je volgens de normale regels een omgevingsvergunning aanvragen. Alles stond klaar, de vergunning en ontheffingen hadden we. We hadden wel haast vanwege het grote risico op een breuk en de gevolgen voor de waterwinning voor de gemeenten Soest en Utrecht. We moesten opschieten, ook omdat de ontheffing van de Wet Natuurbescherming voor hagedissen eind dit jaar afliep en ook met Defensie hadden we afspraken gemaakt om tot eind 2019 op haar terrein te mogen werken.’’
6 Wat moest er dan gebeuren om een natuurontheffing te kunnen krijgen?
De zandhagedis, de vleermuizen, de heide, kortom de natuur, mogen niet lijden onder een aanlegproject. Het onderzoek naar de aanwezigheid van vleermuizen duurt bij zo’n vergunning een jaar. Langs het traject waar het riool wordt vervangen zijn aan beide kanten schermen geplaatst om de zandhagedis tegen te houden. ,,Van tevoren hebben ecologen daartussen hagedissen weggevangen’’, legt de projectleider uit. ,,We hebben ook geprobeerd om bomen te sparen. Er zijn er zo weinig mogelijk uitgehaald, een paar maar.’’
7 Wanneer ontdekte het waterschap hoe slecht het riool was?
Het probleem dook in 2016 op toen er een riool moest worden gepland voor de nieuwe woonwijk De Groene Hoogte in Soesterberg, naast de sauna. Van Vreeswijk: ,,In de plannen waren ze vergeten, nota bene, een rioolleiding mee te nemen. Toen duidelijk werd dat de dichterbij gelegen zuiveringen in Zeist en De Bilt vol waren, moesten we kijken naar Soest. En toen zijn we gaan kijken naar de leiding die over de Vlasakkers naar Soesterberg loopt. Toen bleek hoe slecht die was. Anders waren we het trouwens ook wel tegengekomen, want we inspecteren momenteel elke zes jaar de riolen.’’
8 Hoe komt het dat dat riool zo slecht was?
Teeuwisse: ,,De leiding is van asbestcement. Asbestcement wordt niet meer toegepast, maar veel rioleringen bestaan nog uit dat materiaal. Op de lange termijn kan het cement oplossen, maar er zijn ook genoeg voorbeelden van asbestcementleidingen die nog jarenlang voort kunnen. Deze bleek lekken te hebben. Dat komt van binnenuit, van zuren in het water. Toen werd duidelijk dat we hem moesten vervangen.’’ De nieuwe buizen zijn van kunststof; het oude riool is in 1978 aangelegd.
9 Is er door de lekken al afvalwater in de natuur terechtgekomen?
Van Vreeswijk: ,,Ja maar dat valt gelukkig erg mee. Het riool ligt in een dicht zandpakket dat een bepaalde druk heeft.’’ Teeuwisse: ,,Het water vormde een gat waarin het blijft staan en zich dan niet verder verspreidt.’’ In 2014 is al een lek gerepareerd – dat mocht meteen want het was een calamiteit – en in 2017 ook nog een keer. De vervuilde grond in 2014 is inmiddels afgegraven, het lek in 2017 was heel snel ontdekt en de omgeving heeft geen schade opgelopen volgens het waterschap.
10 Wat was het allerzwartste scenario geweest?
Vijf uur met vrachtwagens het rioolwater afvoeren had meer uitstoot gekost dan aanleg riool
Als een grote hoeveelheid afvalwater (een mooi woord voor alles wat uit de wc en de gootsteen komt) in de natuur terechtgekomen was, zou de heide verdwijnen door snelle vergrassing, zo schetste Metz begin oktober de situatie, en nog erger: dan zouden de waterwinputten in de buurt besmet worden met rioolwater. De enige oplossing is dan: riool meteen afsluiten en vrachtwagens laten komen. Tien vrachtwagens per uur hadden dan 24 uur onafgebroken het afvalwater moeten afvoeren naar andere rioolzuiveringen. Van Vreeswijk: ,,Dat betekent dat na vijf uur de uitstoot van de vrachtwagens al hoger zou zijn dan de uitstoot van de totale uitvoering van het project.’’
Afloop
Hoe bizar kan het lopen: achteraf bleek dat de consternatie over het slechte riool niet nodig was geweest. Uit de nieuwe rekenmethoden die het ministerie van Landbouw op 16 september vrijgaf, bleek dat de verwachte stikstofuitstoot op de twee meest dichtbijgelegen Natura2000-gebieden (polder Arkemheen en de Vechtse Plassen) niet hoger dan de norm (0,002926 mol per hectare per jaar) zal zijn. Dus: er was geen schadelijke stikstofuitstoot te verwachten, bevestigde het ministerie ook aan Metz. De noodverordening trok hij op 25 september om 12.14 uur in. Staatsrechtelijk uniek omdat de gemeenteraad die nog niet eens had bekrachtigd.